Damla Sakızı

Sakız     SAKIZ (pistacia lentiscus var. Chia)

1998 Yılında, Sakız için Çeşme İlçesinde yapılan ilk toplantıda ne olursa olsun sakız bitkisine dikkati çekmek önemliydi ve bu dikkat hızla yayıldı . 2004 yılında ikinci toplantı geniş bir katılımla İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsünde yapıldığında çalışmanın gerçekleşeceğine olan inanç gerçekleşti.

2005 yılında İzmir Torbalı Orman Fidanlık Şefliği yabani sakızlardan aldığı tohumlarla fidan yetiştirdiğinde, yetiştirmede hiçbir problem olmadığı görülmüştü, ancak tohumdan pistacia lentiscus var.chia elde edilmesi mümkün değildi. Mutlaka kültüre alınmışlardan alınacak aşı gözleri ile aşı yapılması veya kültür sakızlarından daldırma, yada çelik alınarak çoğaltmak gerekliydi. Sakız Adasında ve Çeşme Yarımadasında geçmişte  ve bugün  daldırma sureti ile sakız çoğaltılıyor. Çoşkun Vural’ın Sakız Adasında gördüğü ve kendi arazilerinde uyguladığı kazık çelik yöntemi ile de sakızı çoğaltmak mümkün.

Uzun yıllar Sakız Adasının ekonomik olarak sakızdan geçindiği vurgulanmasına karşın Akademisyenler sakız fidanının üretimi konusunda ortak bir bilgi üretememişlerdi. Ortak oldukları konu sakızda aşı olmaz kararlarıydı.

2008 yılında sponsor bulunması ile İzmir Yüksek teknoloji Enstitüsünün yerleşkesi içerisinde çalışmalar başlatıldı. 2009 yılında yapılan aşılarda, aşı bakımının nasıl yapılacağı bilinmediği için aşı yapılmış ve belki de tutmuş aşılar ne yazık belirlenemedi. Gelen yabani sürgünler tutan gözlerin sürmesini engellemişti. 2010 yılında farklı yerlerden gelen aşı ustaları farklı yöntemlerle aşılar yaptı ve aşısının en iyi olduğunu ileri sürmekten geri kalmadı. O dönemde aşı ustalarının her dediğine inanıldı ve uygulanıldı.

Her yer için kültür sakızların çiçek tomurcuklarında vejetasyonun başlaması farklı olabilir. Önemli olan çiçek tomurcukları ile büyüme tomurcuğunun ayrımını yapabilecek işi bilen birilerinin olması ve pistacia lentiscus varyete Chia dan aşı gözünün uygun zamanda alınmasıdır. Erken aşı gözü alıp soğuk hava depolarında bekletilmesine gerek olmadığı günü birlik aşılarda görüldü.

Aşı çalışmasını iki şekilde düşünmek mümkün:

a-     Maki florası içerisinde bulunan pistacia lentiscus altlıklarına aşı yapmak.

b-    Fidanlıklarda tohumdan yetiştirilen lentiscus,atlantica,terebintus fidanlarına bir yıl sonra aşı yapmak.

.

a-     Pistacia lentiscus ocaklarında temizlik yapılmamış olduğuna göre yapılacak  ilk iş yabani sakız ocaklarında bir kaç fert bırakıp diğerlerinin toprak seviyesinden  kesilmesi ve bırakılan fertlere kış aylarında kabuk vermeyeceği için ya yanaştırma, ya kakma veya dilcikli kakma aşı, Kalem aşı  veya diyagonal aşı yanında yama göz aşıda yapılmasıdır. Hangi aşıyı hangi altlığa ne zaman yapacağını aşıcılar bilir, önemli olan bu işte uzmanlaşmış ve işini seven biri olsun Özen Koç, yada Çoşkun Vural gibi, birde Çeşme Yarımadasında  aşı gözü alınacak  pistacia lentiscus varyete chia  bulmak.

Toprak seviyesinden kesilen yabani sakızlar kök sürgünleri verecek ve bunlar iki yaşına geldiğinde sakız aşısı için en uygun altlıkları oluşturacaktır.

b-    Pistacia lentiscus,pistacia atlantika veya pistacia terebintus ege bölgesinde doğal olarak bulunmakta olup Kasım,Aralık aylarında dişi ağaçlardan toplanacak tohumlar her hangi bir çimlenme engeli olmadığı için yastıklara ekilerek yetiştirilen fidanlara aşı yapılacaktır. Aşı yapılmasına başlamadan yaklaşık bir ay kadar önceden ısıtmalı seralara altlıkların alınması uygun olacaktır.

Kışın yaprağını döken ve yöremizde sakız ağacı denilenler pistacia terebintus veya pistacia atlantika olup her ne kadar onlarında akmaları varsa da o akma sakız değildir ve hep yumuşaktır kurumaz.

Klon parkı çalışması sırasında Pistacia lentiscus yanında Pistacia vera ve Bıttım fidanları da altlık olarak kullanıldı,ancak altlık fidanlar Gaziantep’ten getirildi ve bazı fidanların ne yazık ki köklerinde süslü böceklerde getirilmiş oldu.

Altlıkların kabuk vermesine göre aşı gözleri ocak ayının ikinci yarısından sonra çiçeklenme durumuna göre mart ayına kadar günlük veya bir kaç günlük alınarak aşı yapılabilir.

Doğada yabani sakızlara aşı yapılabilmesi için hem altlıkta hem aşı gözünde vejetasyonun başlamış olması gerekir. Bu durumda en kolay aşı olan T göz aşısı yapılır ki bunun zamanı nisan sonunda başlayıp haziran ortasına hatta Temmuz ortasına kadar sürebilir. T aşısında dikkat edilmesi gereken yalnız kabuk kesilecek kabuk altındaki soymuk tabakası ve sakız iletişim  boruları bozulmayacak ve açılan T ye aşı gözü en uygun şekilde eklemlenecektir

.

Birde Ağustos ayı içerisinde vejetasyonun durakladığı dönem vardır ki o dönemde de durgun göz aşısı yapmak mümkündür ve iyi aşıcı ne zaman hangi aşıyı yapmanın doğru olacağını bilecektir.

Birkaç yıldır Urla Orman İşletme Şefliği yöredeki daha önce kendileri tarafından aşılanmış olan ağaçlar ile Demircili Köyü ve Alaçatı’da bulunan sakız ağaçlarında hava köklendirme ile oldukça önemli sayıda sakız fidanı yetiştirmekte olup bu fidanların büyük bölümü Menderes Orman İşletme Müdürlüğünün sakız ağaçlandırma sahalarında kullanılmaktadır. Çeşme Çiftlikköy ve Alaçatı beldesindeki sakızlardan Çeşme Park Bahçeler Müdürlüğü hava köklendirme ile fidan elde etmekte olup özellikle yol kenarı ağaçlandırmalarında bunları kullanmaları uygun olacaktır.

Çiftlikköy’de 165 ağaçtan oluşan sakız bahçesinin ağaçlarının büyük bölümü daldırma ile çoğaltılmış sakızlar olup içlerinde yabani sakızlarda vardır. Bu bahçenin Çeşme Belediye Başkanlığınca yaşama katılması gerekmektedir. Ayrıca Alaçatı Sakızlar restourant yanındaki sakızlığında organik toprak takviyesi ve ölen yada çok yaşlı olan ağaçların yerine yenilerinin dikilmesi sureti ile yaşatılması ve kilitli kapılarının açılarak sakız sevdalılarının bu ağaçlara kavuşmaları sağlanmalıdır.

Sakız hızla çoğalacak ve Çeşme Yarımadası dışında Ege sahillerinde ve belki Akdeniz ikliminin olduğu 200-300 metreyi geçmeyecek yüksekliklerde yaşam alanları oluşturacaktır. Ancak bu ağaç yoğun bakım isteyen bir özelliğe sahip, şekil budamaları yanında sakız üretimine de dönük budamalar ve üretim döneminde 15 günlük dönüşümlerle çizilip sonra dökülen sakızın toplanması gerçekleştirilecek veya çizilen yerlerin altlarına bağlanan pamuk ipliklere akan sakızlar toplanarak soğuk suda ayrıştırılacak. Tüm bu işleri orman teşkilatının yapamayacağı kesindir ve sakızlıklar ormanlarda yeni bir özelleştirme kapısı açacaktır.

Resimler Özbek Köyünden Özen Koç

                                               Mahir KESKİN

                                               Orman Yüksek Mühendisi