Ormancılıkta Performans Böğle Ölçülür Dç.Dr.Yücel ÇAĞLAR

ARAŞTIRMACI KAPIKULU OLABİLİR Mİ?

Yücel ÇAĞLAR*

Olabilir! Eğer; i) araştırmacı kendisine ve uğraşına sevgisi ve saygısını yitirmişse; ii) işlendirildiği kurum ve kuruluş yöneticilerinin araştırmacılarını kapıkullaştırma amacı ve olanağı varsa; iii) araştırmacıda kapıkullaştırılmaya karşı durma bilinci ve istenci yoksa; iv) ilgili meslek örgütleri bu doğrultudaki girişimleri kayıtsızlıkla karşılayabiliyorsa; araştırmacı da insandır, kapıkulu olabilir! Bu, son derece açık bir durum. Orman Genel Müdürlüğü’nün (OGM) Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri Performans Değerlendirme Sistemi Uygulama Talimatı çıkarıldıktan sonra gündeme gelebilecek gelişmeler, bu durumun ne denli olası olduğunu ortaya koyacaktır.

Kaş yaparken...

Ülkemizde ormancılık alanında araştırma çalışmalarının kurumsallaşması, altmış yılı aşkın bir geçmişe sahiptir. Bin dolayında araştırmanın sonuçlandırıldığı yüzlerce eğitsel çalışmanın gerçekleştirildiği bu süre içinde işlevsel, demokratik ve yaygın bir araştırma düzeninin kurulduğu, yakın zamanlara değin de etkin olurak işletildiği söylenebilir. Sözgelimi; üçü konu,  dokuzu ise ülke yüzeyine yayılmış bölgesel araştırma enstitüleri kurulmuş; her enstitüde sorun alanları özelinde etkinlikte bulunan başmühendisliklerin yanı sıra teknik, araştırma uzmanlık kurulları oluşturulmuş; araştırman ormanları ayrılmış; araştırma master planları hazırlanmıştır. Ancak, 2011 yılında gündeme gelen “kanun hükmünde kararname fırtınasında” bu düzen de bozulma sürecine girmiştir. Bir iki ay gibi çok kısa sürede ilgili Bakanlık ile OGM’nin yönetsel yapısı ve görevleri birkaç kez köktenci biçimde değiştirilmiş; ormancılık araştırma enstitüleri de (OAE), OGM’nin “merkez” birimlerinden Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı’na (DEAD) bağlanmıştır. Ardından, 2012 yılında çıkarılan Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Yönetmelik ile 2013 yılında çıkarılan Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüklerinin Araştırma Geliştirme Faaliyetlerine İlişkin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Talimatname’yle söz konusu yönetsel yapı ve işleyişi yeniden düzenlenmiştir. Geçtiğimiz Mayıs ayında ise “…Araştırmacı personelin ve buna bağlı olarak enstitü yöneticileri ile enstitülerin görev ve sorumlulukları ne düzeyde icra ettiklerinin (performanslarının), belirlenecek kriterler doğrultusunda ölçülmesi ve değerlendirilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemek” amacıyla Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri Performans Değerlendirme Sistemi Uygulama Talimatı çıkarılmıştır. Kısacası; ormancılık araştırmaları alanında da, deyim yerindeyse “kaş yaparken göz çıkarırcasına” bir iklim yaratılmıştır.

Neye dayanarak?

İkinci maddesinde belirtildiğine göre, Talimat, 2012 yılında çıkarılan Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Yönetmeliğe dayanılarak hazırlanmıştır. Ne var ki, Yönetmelikle, hemen hemen yalnızca “Orman Genel Müdürlüğünün doğrudan merkeze bağlı taşra teşkilatı olan ve ormancılık araştırma faaliyetlerini yürüten Araştırma Enstitüsü Müdürlüklerinin görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usul ve esaslar” düzenlenmiştir. Başka bir söyleyişle, Yönetmelikte; “araştırmacı personelin ve buna bağlı olarak enstitü yöneticileri ile enstitülerin görev ve sorumlulukları(nı) ne düzeyde icra ettiklerinin (performanslarının)…ölçülmesi ve değerlendirilmesinden” hiçbir bağlamda söz edilmemiştir. Kaldı ki; OGM’nin 3234 sayılı kuruluş yasasının 22. maddesinde de DEAD’a böyle bir görev verilmemiştir. Ek olarak; i) 2004-2023 döneminde uygulanması öngörülen Türkiye Ulusal Ormancılık Programı’nda; ii) 5. maddesinde araştırma projelerinin “…kalkınma plan ve programları, Ulusal Ormancılık Programı, Orman Genel Müdürlüğü Stratejik Planına uygun olarak tespit edilen politika, hedef ve öncelikler doğrultusunda hazırlanır ve yürütülür” kuralına yer verilen Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüklerinin Araştırma Geliştirme Faaliyetlerine İlişkin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Talimatname’de; iii) OGM’nin 5018 sayılı Kamu Yönetimi ve Mali Kontrol Kanunu uyarınca hazırlanan  “stratejik planları” ve yıllık “faaliyet raporları”nda ormancılık araştırma düzeninin herhangi bir alanında “performans ölçme ve değerlendirme” yapılmasına yönelik herhangi bir eyleme ya da kurala yer verilmemiştir.

Bu durumda; “-Söz konusu Talimatın dayanağı nedir?” sorusu yanıtsız kalmaktadır.

Neler getiriyor?

Söz konusu Talimatla ormancılık araştırmaları alanında kamu yönetiminde pek de görülmedik bir durum yaratılmıştır: Daha açık bir söyleyişle, Talimatla DEAD, söylem yerindeyse, “hem yargıç hem de savcı” konumuna getirilmiştir. Şöyle ki;

ü  açıklıkla belirtilmemiş olmakla birlikte araştırmacı “performansları” DEAD Başkanlığı değil, 4. maddenin “b” bendinde “Değerlendirici” olarak anılan DEAD Başkanı tarafından ölçülecektir;

ü  “performansların” değerlendirilmesinde takvim yılı temel alınacaktır; böyle iken, çalışmaları araştırmanın doğası gereği bir yılı aşacak ve iş yoğunluğu da yıllara göre değişebilecek araştırmacıların “performansının” nasıl değerlendirileceğine herhangi bir açıklık getirilmemiştir;

ü  araştırmacı “performanslarının” ölçülmesinde kullanılacak “kriterler seti ve puanlaması”, günün koşullarına göre DEAD tarafından güncellenecektir (Madde 6/1); ancak, bu “güncellemeyi gerektirecek “günün koşullarının” neler olacağı ve nasıl belirleneceği belirsizdir;

ü  “performans değerlendirme notlarına” itirazlar, sonuçların açıklanmasını izleyen on iş günü içinde DEAD’a yapılacak; onbeş gün içinde de DEAD tarafından karara bağlanacaktır (Madde 8/1); böylece, benzetme yerindeyse, savcı ve yargıcın aynı kişi olacağı bir “yargılama” düzeni kurulmuştur;

ü  Talimatın ekinde verilen çizelgede 7 kümede* toplam 89 “kriter” sayılmış; ayrıca “yönetici Performansı” kümesinde de 3 “kritere” (“Enstitülerin toplam performansının % 85’i”, “bütçe performansı” ve “evrak performansı”) yer verilmiştir; ancak bu “kriterlerin” her birine uygulanacak “puanlar” için herhangi bir açıklama yapılmamıştır; anlaşıldığına göre, “kriterler” eş ağırlıklı işlem görecektir; böylece, DEAD’in araştırmacı personeli, araştırma enstitüsü ve yöneticileri üzerindeki egemenliği pekiştirilmiş; daha da önemlisi, araştırma çalışmalarının OGM’nin ya da plan ve programların önceliklerine göre yönlendirilmesi olanaksızlaşmıştır;

ü  Gerek araştırmacıların ve enstitü yöneticilerinin, gerekse enstitülerin başarılı ve başarısızlık sayılacak durumlarının belirlenmesi, bu durumlarda yapılacak uygulamalar, gülünç olmaktan da öte araştırmacılık düzenini alt üst edebilecek bir yaklaşımla düzenlenmiştir: Sözgelimi, Talimatın 6. maddesine göre;

i)         “üzerinde en az 2 adet proje yürütücülüğü ve 1 adet proje araştırmacılığına denk gelen puanı almış” araştırmacı personel ile “65 puan almış” enstitü müdürlüğü, “başarılı” sayılabilecek; 

ii)       “ardışık 2 yıl başarılı olmayan araştırıcı personel, enstitü müdürlükleri dışında faydalı olabileceği başka bir birime tayin “edilecek;

iii)      “ardışık iki yıl başarılı olmayan enstitülerin yöneticileri için idari tasarruf” uygulanacak;

iv)      “her yıl üstün başarı gösteren üç araştırmacı personel ile en başarılı enstitünün müdür ve müdür yardımcısı” ise ödüllendirilecektir.

Sonuç olarak…

Böyle bir araştırmacılık düzeninde, kurumsal araştırmacılığın temel koşullarından dayanışmacılık, paylaşmacılık, demokratiklik, özgürlükçülük, doğruculuk, yaratıcılık vb tutum ve davranışların yerini bencilliğin, kıran kırana yarışmacılığın, aldatmacılığın, her türlü kayırmacılığın ve haksızlıkların alacağı; dolayısıyla, araştırmacıların, benzetme yerindeyse “ayakta iken öleceği” açıktır. Dolayısıyla, ormanlarımız, yaratıcı, özverili, gerçekten de üretken, dürüst araştırma dostlarından da yoksun kalabilecektir. Kim bilir, söz konusu düzenlemeleri yapanlar belki de böylesi bir araştırmacılık düzenini, kapıkullaştırılmış araştırmacıları istiyordur.

***

---

* İletişim: oduncugil@yahoo.com

*  Bu kümeler; i) Eğitim ve öğretim (9), ii) Yayın ve Etkinlikler (20), iii) Bilimsel Atıflar (1), iv) Araştırma Projeleri (13), v) Görevlendirmeler (37), vi) Bilimsel Ödüller ve Burslar (5) ve vii) Kurumsal Tanıtım (4)