SAKIZ NEDEN OLMASIN

TEMA Vakfı İcra Kurulu 2000 Yılındaki Bölge Temsilcisi Metin Cingöz’ün önerisiyle gündeme gelen ve 1998 yılında ilk toplantısı Çeşme’de yapılan sakız konusunda bir çalışmayı İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsüne tahsis edilmiş olan alanda gerçekleştirmeye karar verdi.

 

Proje alanı seçimi için o günlerde idare binası Basmahane’de bir iş hanında olan Üniversite Genel Sekreteri Saadettin Türkekul ile görüştüm. Genel Sekreter yanıma bir mühendis arkadaş verdi, sahayı onunla gezdik.  Eski Çeşme yolu üzerindeki Alibey Çiftliği mevkii uygun bir saha olarak seçip sakız özel ağaçlandırma projesini yaptım. Proje yaparken en büyük sorunun sakız fidanı bulmak olduğunu gördüm. Melih Kura isimli süs bitkileri üreticisi 15 milyondan fidan verebileceğini belirtti. Kullanılacak fidan sayısını düşününce çok önemli bir tutar söz konusu oluyordu.

 

Sakız ağaçlandırması konusunda etüt çalışması yapılmak üzere ARKAS Holding 3 milyar TL vermişti, o zaman için iyi bir paraydı. Proje hazırlanınca uygulama için gereken kaynağı istediğimizde, proje yerinin Gülbahçe’de olmasını ileri süren Arkas Holding, sponsorluktan vazgeçti ve onaylanmış proje öylece kaldı.

 

2005 yılı Kasım ayına kadar sakız ağaçlandırması konusu unutuldu. O tarihte gerçekleştirilen toplantı sonrasında İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’yle bir protokol yapıldı ve onaylı proje alanına        dökülmüş olan inşaat artığı molozlar nedeni ile ağaçlandırma amacı kaldırılarak projenin imar ihya projesine revize edilmesi kararlaştırıldı. İmar ihya projesine revizyonunu gerçekleştirip Çevre ve Orman İl Müdürlüğüne onaylatmama karşın, 2008 yılı Ekim ayına kadar her hangi bir çalışma olmadı.

 

Nihat Gökyiğit’in “Doğaya Dost” dediği projeleri gerçekleştirmek istiyor.  Mantar Meşesi, Sakız, Endüstriyel Orman Plantasyonu, Arıcılık, İpek Böceği yetiştiriciliği ve Ceviz Bahçeleri gibi, bu ve benzer projeleri uzun zaman maddi olarak destekledi.

 

Sakız Projesi çalışmaları, zamanın Kaymakamı dahil, konuyla ilgili bilinebilen kişi ve uzmanların katılımıyla 23.10.1998 tarihinde Çeşme İlçesinde yapılan toplantıyla başlamıştı.  Burada kararlaştırılan bilgiler doğrultusunda çalışmalar sürdürülmüştü. Araştırmalar sonucunda içinde çok sayıda yabani sakız bulunan İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü yerleşkesinde çalışma yapılabileceğine karar verilmişi ve 2000 yılında Alibey Çiftliği mevkii için özel ağaçlandırma uygulama projesi düzenlemiştim. Belli bir bilgi birikimden sonra 23.11.2005 tarihinde İzmir Yüksek Teknoloji Üniversitesinde daha geniş katılımlı bir toplantı yapılarak, projenin ve uygulanmasının ilkeleri belirlenmiş ve toplantıda sponsor konusu da gündeme alınmış,  Selçuk Yaşar ile A. Nihat Gökyiğit yirmişer bin dolarla ilk desteği vermişlerdi. Diğer destekçilerin bulunması için birkaç sene beklenmiş ancak sponsor bulanamayınca Nihat Gökyiğit ve Selçuk Yaşar’ın vermiş olduğu kaynağın kullanılması zorunlu olmuş ve imar ihya yapılması koşulu ile İzmir Orman İşletme Müdürlüğü ile Balıklıova-Mordoğan arasında imar ihya amaçlı bir çalışma yapılmak istenmiş, o zamanki Orman Bölge Müdürü önerilen otuz altı bin dolar gibi bir kaynağı  istememiş ve 2008 yılına kadar beklemek    zorunda kalınmıştı. 

 

2008 Yılında CADBURY TÜRKİYE – Falım Sakızları Projenin sponsorluğunu üstlenmek istedi. Bu gelişmeyle projenin uygulaması sağlanmış, bölgede sakız ağaçlandırması tanıtılmış, dolayısıyla fidan talepleri birden artmıştı. Gerek CADBURY TÜRKİYE – Falım Sakızlarının bu desteği ve gerekse Nihat Gökyiğit ve Selçuk Yaşar’ın Projenin başlangıcı için vermiş oldukları katkı uygulamanın başarıyla sonuçlandırılmasında önemli bir güvence oluşturmuştu.

 

Sakız konusunda geçmişte şu girişimler yapılmış:

·         1959 yılında iki teknisyen sakız adasına gönderilmiş,

·         Çiftlikköy’ de sakız fidanı yetiştirilmesi amaçlanmış ancak 1960 Askeri darbesi gerçekleşince sakız fidanı yetiştiriciliği unutulmuştur. O zamanlar Çeşme mahrumiyet bölgesi olduğundan, teknisyenler başka yerlere      atanmışlar,

·         Sakız konusunda çalışma yapması için Aynı tarihte Ziraat Vekaletine bağlı olan Orman Genel    Müdürlüğü görevlendirilmiştir. 1960’da Orman Araştırma müdürlüğü kurulunca, Orman Mühendisleri Şemi İlktüre, Muzaffer Gültekin, Doç. Dr. İlker Acar ayrı zamanlarda sakız konusunda çalışmış, ancak somut bir sonuç alınamamıştı.

·         Öte yandan, akademisyenler sakız yetiştiriciliği yerine sakız salgısının kimyasal yönlerini araştırmışlardır.

·         2002 yılında Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nden Yrd. Doç. Dr. Murat İSFENDİYAROĞLU sakız ağacı  yetiştiriciliği üzerine doktora yapmıştı.

·         Son yıllarda Ege Orman Araştırma Müdürlüğünden Dr. Salih Parlak aşı yöntemleri ve çelikten     üretim konusunda bir el kitabı yayımlamış.

·         Ordu Ünye’de faaliyette bulunan aşı Ustası Orhun Güven, A.Nihat Gökyiğit’in daveti ile aşı yapmak üzere projeye katılmış ve önemli oranda başarı sağlamıştı.

·         Sakız aşısı konusunda Urla İlçesi Demircili Köyü’nden Mustafa ve Cengiz Uysal kardeşlerin işlendirildiği Urla Orman İşletme Şefliğinin Demircili ve Torasan Köylerinde yapmış olduğu aşılarında başarı sağlanmıştı. Burada önemli olan aşılamadan sonra aşı bakımı ve daha sonra tutan ağaçlardaki şekil budamaları, daha sonra da çizime hazırlanmasıdır. Diğer önemli bir konu sakız üretimini kim yapacak ve orman alanlarında sakız bahçesi kurmak TEMA ilkeleri açısından doğrumu?

·         Sakız ağacı yetiştirilmesi konusunda bir çalışma da, İzmir Bölge Kalkınma Ajansı’nın desteyi ile İzmir Orman Bölge Müdürlüğünce yapıldı. “Çelikleme Yöntemi ile Sakızlık Kurma” adı ile      Çiftlikköy’de  yapılan çalışma başarılı olmuştur. Ancak devamında sulama ve bakımlar zamanında yapılmayınca, daldırma sureti ile köklendirilmiş olan fidanların bir bölümü kurudu. Gerçekte, toprak olan yerlerde bu proje ile de oldukça önemli mesafeler alınması mümkündür.

 

Arazide canlandırma kesimi yapılmış yabani sakızlar üzerine özel eğitilmiş aşıcı elemanlarla Orhun Güven’in takip ve kontrolünde aşıya devam edilmiş ve şu anda İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’ yerleşkesinde 600 kadar aşıda başarı sağlanmıştır.  Ancak aşılama, kısa zamanda büyük miktarda sakız yetiştirilmesine uygun yöntem değildir. Aşı kalemi alınan ağaçların dişi erkek ayrımı da o günlerde yapılmadığı ve bilen de olmadığı için çoğu aşılar dişi oldu. Orhun GÜVEN Torbalı ve Tarım Bakanlığı fidanlıklarından aldığı fidanları özel gübrelerle güçlendirerek aşıya hazırlayıp aşıları gerçekleştirdi ve Ünye’deki fidanlığında yaklaşık 2000 adet aşılı sakız fidanı var. 

 

Proje 2012 yılında uygulama açısından yeterli bulunmayıp, yerine Sakız Klon Parkı projesi devreye girdi. Kadıovacık Köyünde Orman Genel Müdürlüğü’ne ait arazide bir klon bahçesi kuruldu. Bu projenin ana eksenini Gaziantep Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü’nün aşılamalarındaki bıttım, çitlenbik ve Antepfıstığı altlıklara yapmış oldukları aşılarda başarı sağlamış olan aşı ustalarını kullanmak oluşturdu. Aslında Torbalı Orman Fidanlık Şefliğinde Muharrem Köse isimli kadrolu işçi pistacia atlantika ve pistacia lentiscuslara aşı yapmış ve başarılı olmuştu.

 

TEMA olarak doğal hayat ilkelerini zedeledik diye düşünüyorum. Amaç sakız üzerine sakız aşısı olmalıydı. Bıttım ve antepfıstığı Ege Bölgesi’nde ve Sakız’ın doğal olarak yetişebildiği yerlerde yok, buna ek olarak altlık fidanlar Gaziantep’ten gelirken beraberinde kök boğazlarında süslü böcek yumurtalarını da getirdi ve yetişme evresini tamamlayanlar şimdi Kadıovacık ormanlarında süslü böcek olarak yaşayacaklar. Belki lentiscus üzerine aşıda direnseydik daha doğru olurdu diye düşünüyorum.

 

Sonraki günlerde, çok yaşlı sakız fertlerinin bulunduğu Alaçatı Sakızlar Restourant yanındaki sakızlıkta rehabilitasyon yapmak için gerekli belgeleri hazırlayıp başvuruda bulunarak Koruma Kurulu’ndan izin aldım. Sahaya Prof.Dr.İlçin Aslanboğa ile toprakçı Dr.Mehmet Sayman’ı götürdüm. Onların yaptıkları rapor ve Koruma Kurulu’nun olurlarıyla o zamanki Alaçatı Belediye Başkanı Muhittin Dalgıç’a ulaştım. Yapılması gereken bilgiyi verip akademisyenlerden oluşacak bir yürütme komisyonu önermiştim. Ancak Belediye Başkanı bu konuda herhangi bir şey yapmaya niyetli değildi, ne yazık ki şimdilerde yaşlı sakızlar ölüyorlar.